Knowledge Sharing ชุมชนแห่งการเรียนรู้...

ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2568 กลุ่มยุทธศาสตร์ส่งเสริมการใช้ประโยชน์วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (ยส.) ได้เริ่มดำเนินโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ร่วมกับกลุ่มประสานเครือข่าย อว. ในภูมิภาค (ปค.) โดยการถอดบทเรียน (Lesson Learned) เพื่อขยายผล  “ม่อนล้านโมเดล”ไปสู่การพัฒนา (Reskill/Upskill/Newskill) ครูอาสาสมัครวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีดีเด่น ในการเป็นต้นแบบ (Role Model) นำองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี วิจัยและนวัตกรรม ไปสู่การพัฒนาเชิงพื้นที่ (Area-based) และชุมชน โดยอาศัยหลักเศรษฐกิจพอเพียง การพัฒนาผลิตภัณฑ์อัตลักษณ์ท้องถิ่น (Soft Power) และจิตอาสา เพื่อพัฒนาเป็นข้อเสนอโครงการ สำหรับจัดทำคำของบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2569

โดยโครงการครูนวัตกรฯ เป็นโครงการที่เกิดขึ้นจากบันทึกข้อตกลงความร่วมมือ (MOU) การผลิตทรัพยากรมนุษย์ที่มีคุณภาพ สร้างจิตสำนึกความเป็นไทย ระหว่างกระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงแรงงาน และกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2566 ณ อาคารราชวัลลภ กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีวัตถุประสงค์ในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ให้เป็นพลเมืองที่ดีของชาติ ทำให้กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม มีภารกิจในการส่งเสริมและสนับสนุนการพัฒนาระบบการศึกษา การเรียนรู้ตลอดชีวิต (Lifelong Learning) และการเปิดโอกาสในการเข้าถึงการศึกษาที่มีคุณภาพ ในทุกพื้นที่ทั่วทั้งประเทศไทย เพื่อสนับสนุนการพัฒนาคนให้เป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาชาติ ทั้งในเชิงเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม

จากการลงนาม MOU ดังกล่าว จึงได้มีแนวคิดในการจัดทำแนวทางปฏิบัติของแต่ละฝ่าย เพื่อบูรณาการความร่วมมือในการจัดทำแนวทางการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ของประเทศไทย โดยใช้ต้นแบบ (Role Model) ครูอาสาสมัครวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ซึ่งเป็นการขยายผลมาจาก “ม่อนล้านโมเดล”ตามพระราชดำริดอยม่อนล้านจังหวัดเชียงใหม่ ในการพัฒนาครูกรมส่งเสริมการเรียนรู้ให้เป็น “ครูนวัตกร”โดยอาศัยการถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี วิจัยและนวัตกรรม มาจากสถาบันอุดมศึกษาในพื้นที่ เพื่อให้มีทักษะในการวิจัยและพัฒนาในการปฏิบัติหน้าที่เผยแพร่ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ตั้งแต่ระดับความรู้พื้นฐานจนถึงระดับที่สามารถประยุกต์ใช้งานได้อย่างเป็นรูปธรรม ร่วมกับหน่วยงานในพื้นที่ องค์กรการปกครองส่วนท้องถิ่น และชุมชน เพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์อัตลักษณ์ท้องถิ่นไปสู่เชิงพาณิชย์ เกิดการสร้างงาน สร้างรายได้ ซึ่งจะนำไปสู่การพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม ในอนาคต

ความสำเร็จ

โครงการครูนวัตกรฯ ได้รับการขับเคลื่อนและผลักดัน โดยผู้บริหาร อว. ดังนี้

แพทย์หญิงเพชรดาว โต๊ะมีนา ที่ปรึกษารัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม และคณะ ได้เข้าพบนายสิริพงศ์ อังคสกุลเกียรติ ผู้ช่วยรัฐมนตรีประจำกระทรวงศึกษาธิการ ในวันที่ 7 พฤศจิกายน 2567 ณ ห้องประชุมจันทรเกษม กระทรวงศึกษาธิการ เพื่อหารือความร่วมมือระหว่างกระทรวงอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) และกรมส่งเสริมการเรียนรู้ (สกร.) ในการดำเนินโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรมร่วมกัน ซึ่งผู้ช่วยรัฐมนตรีประจำกระทรวงศึกษาธิการ ได้เห็นชอบแนวทางการดำเนินงานของโครงการในการพัฒนาศักยภาพครู สกร. ด้วยองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม (ววน.) โดยมีเป้าหมายในการพัฒนาศักยภาพครู สกร. ให้เป็นครูนวัตกรมืออาชีพ โดยใช้วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม (ววน.) ส่งเสริมการเรียนรู้เชิงพื้นที่แบบผสมผสานภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อแก้ปัญหาและพัฒนาคุณภาพชีวิตประชาชนทุกวัย ซึ่งเป็นการเชื่อมโยงสำคัญในการเตรียมแผนปฏิบัติการในด้านการพัฒนาทักษะ Reskill, Upskill, Newskill และขยายผลการแก้ปัญหาในชุมชนอย่างมีประสิทธิภาพ พร้อมจัดทำบันทึกข้อตกลงร่วมกันในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์บนพื้นฐานความต้องการของชุมชนอย่างยั่งยืน 

นางสาวศุภมาส อิศรภักดีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) ได้ลงพื้นที่ติดตามการดำเนินงานของ อว. ในพื้นที่ ภายใต้การประชุม ครม. สัญจร เมื่อวันที่ 28 พฤศจิกายน 2567 ณ อุทยานวิทยาศาสตร์ภูมิภาค ภาคเหนือ จังหวัดเชียงใหม่ พร้อมเยี่ยมชมบูธการจัดแสดงนิทรรศการการดำเนินงานระหว่างคลินิกเทคโนโลยีและครู สกร. รวมทั้งนิทรรศการ “ม่อนล้านโมเดล” เพื่อขับเคลื่อนและผลักดันโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม

โครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม มีเป้าหมายในการพัฒนาทักษะและศักยภาพของครู สกร. ให้ไปสู่การเป็น “ครูนวัตกร” ซึ่งจะมีการดำเนินงานทั้งในช่วงต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ โดยในช่วงต้นน้ำ เป็นการถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม และเทคโนโลยีที่เหมาะสม จากสถาบันอุดมศึกษาในพื้นที่ สู่ครู สกร. ในช่วงกลางน้ำ จะมีการประยุกต์ใช้ผลงานวิจัยและพัฒนาของครูนวัตกร ไปใช้ในการพัฒนาพื้นที่ในเชิงเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม รวมถึงการผลิตสินค้าและบริการที่มีความเป็นอัตลักษณ์ท้องถิ่น ผ่านการบ่มเพาะ (Incubation) จากกลไกของ อว.ส่วนหน้าจังหวัด เครือข่าย (แพลตฟอร์ม) ต่าง ๆ และโครงสร้างพื้นฐานทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ได้แก่ อุทยานวิทยาศาสตร์ภูมิภาค (Regional Science Park)และโรงงานต้นแบบ (Pilot Plant) เพื่อขับเคลื่อนให้เกิดการพัฒนาระบบนิเวศวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ในเชิงพื้นที่ และในช่วงปลายน้ำ เป็นการผลักดันและขับเคลื่อนไปสู่เชิงพาณิชย์ และมีการขยายผลในการส่งเสริมให้ชุมชนมีการวิจัยและพัฒนา เพื่อนำไปสู่การเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ หรือชุมชนนวัตกรรม (Innovative Village) ซึ่งเป็นรากฐานในการขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจด้วยนวัตกรรม (Innovation–Driven Economy) ของประเทศในอนาคต เพื่อตอบสนองต่อวิสัยทัศน์ของประเทศในยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี 

ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2569 มีเป้าหมายในการจัดทำหลักสูตรเพื่อพัฒนาครู สกร. จำนวน 3,000 คน ในพื้นที่นำร่อง 20 จังหวัด ทั่วทุกภูมิภาค ซึ่งภายในปีงบประมาณ พ.ศ. 2572 จะมีการขยายผลการพัฒนาครู สกร. ให้ครอบคลุมพื้นที่ 77 จังหวัดทั่วประเทศ จำนวนกว่า 11,000 คน 

การถอดบทเรียน (Lessons Learned)

- ในการดำเนินโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ยังไม่ได้มีการจัดทำรายงานการถอดบทเรียน (Lesson Learned) เพื่อขยายผล  “ม่อนล้านโมเดล”ไปสู่การพัฒนา (Reskill/Upskill/Newskill) ครูอาสาสมัครวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีดีเด่น ในการเป็นต้นแบบ (Role Model) นำองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี วิจัยและนวัตกรรม ไปสู่การพัฒนาเชิงพื้นที่ (Area-based) และชุมชน โดยอาศัยหลักเศรษฐกิจพอเพียง การพัฒนาผลิตภัณฑ์อัตลักษณ์ท้องถิ่น (Soft Power) และจิตอาสา เพื่อนำข้อมูลมาใช้ในการกำหนดเป้าหมาย รูปแบบ และแนวทางในการดำเนินงานร่วมกันระหว่าง ยส. และ ปค. อย่างเป็นรูปธรรม

- ในการประชุมที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ในบางประชุม ไม่มีการจัดทำรายงานการประชุม ทำให้ขาดข้อมูลบางส่วนที่มีความสำคัญ ดังนั้น ควรมีการจัดทำรายงานการประชุมทุกครั้ง ซึ่งรายงานต้องมีรายละเอียดที่ชัดเจน และมีความสมบูณ์ ถูกต้อง ตลอดจนมีการเผยแพร่ให้ผู้เกี่ยวข้องรับทราบ

- ปค. ไม่มีการจัดทำแผนการลงพื้นที่ในภาพรวมของโครงการ ทำให้ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2567 มีการลงพื้นที่เพียงแค่ภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ในช่วงเดือนกรกฎาคม และกันยายน ตามลำดับ ทำให้ยังไม่ได้ลงพื้นที่ในภาคใต้ และภาคกลางและภาคตะวันออก ในปีงบประมาณเดียวกัน รวมทั้งระยะเวลาในการลงพื้นที่ในแต่ละภูมิภาคมีระยะเวลาที่ห่างกันมากจนเกินไป ดังนั้น จึงควรมีการกำหนดแผนการลงพื้นที่ ๆ ครอบคลุมทั่วทุกภูมิภาค ภายในระยะเวลาที่ต่อเนื่องกัน

- ในการลงพื้นที่ภาคเหนือ มีการกำหนดจังหวัดที่ร่วมดำเนินการ 10 จังหวัด แต่ในการลงพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีการกำหนดจังหวัดที่ร่วมดำเนินการ 20 จังหวัด ดังนั้น จึงควรมีการใช้หลักเกณฑ์ หรือหลักสถิติ ในการกำหนดจำนวนจังหวัดเป้าหมายในพื้นที่แต่ละภูมิภาค

ข้อคิดเห็นเสนอแนะ (Recommendation)

ที่ผ่านมา การดำเนินโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ยังไม่ได้มีการกำหนดเป้าหมาย และการจัดทำแผนที่มีความชัดเจนและเป็นรูปธรรม ดังนั้น จึงควรมีการแต่งตั้งคณะกรรมการ/คณะทำงานโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม เพื่อกำหนดเป้าหมาย แนวทาง ทิศทางและแผนการดำเนินงาน การติดตามประเมินผล การเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ รวมทั้งมีการบูรณาการการดำเนินงานร่วมกันอย่างใกล้ชิด โดยมีองค์ประกอบคณะกรรมการ/คณะทำงาน จากทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง รวมถึงผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ตลอดจนควรมีการแต่งตั้งคณะทำงานในแต่ภูมิภาค เพื่อให้มีการผลักดันและขับเคลื่อนการดำเนินงานโครงการครูนวัตกร เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากด้วยการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ครอบคลุมทั่วทุกภูมิภาคของประเทศอย่างมีประสิทธิภาพ