Knowledge Sharing ชุมชนแห่งการเรียนรู้...

คำสำคัญ : sandbox  กมอ.  พรบ.การอุดมศึกษา  

---

การจัดการศึกษาที่แตกต่างจากมาตรฐานการอุดมศึกษา (Higher Education Sandbox)

จุดเริ่มต้นจาก พรบ. การอุดมศึกษา พ.ศ. 2562

• มาตรา 53 ให้คณะกรรมการมาตรฐานการอุดมศึกษากำกับดูแลให้สถาบันการศึกษาจัดการศึกษาให้เป็นตามมาตรฐาการอุดมศึกษา รวมทั้งส่งเสริมและสนับสนุนสถาบันอุดมศึกษา ให้สามารถยกระดับคุณภาพการศึกษาให้สูงกว่ามาตรฐานการอุดมศึกษาที่กำหนด
• มาตรา 69เพื่อประโยชน์ในการสร้างสรรค์นวัตกรรมการอุดมศึกษา รัฐมนตรีอาจเสนอนโยบายเพื่อเสนอต่อคณะรัฐมนตรีให้มีมติให้สถาบันอุดมศึกษาหรือส่วนงานในสถาบันอุดมศึกษาจัดการศึกษาที่แตกต่างจากมาตรฐานการอุดมศึกษาได้ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขที่สภานโยบายกำหนด ซึ่งอย่างน้อยต้องกำหนดเรื่องต่อไปนี้ :

1. ระยะเวลาดำเนินการ: ระบุช่วงเวลาที่จะใช้ในการทดลองหรือดำเนินการ

2. ผลสัมฤทธิ์ที่ต้องการให้เกิดขึ้นแก่ผู้เรียน: กำหนดเป้าหมายหรือผลลัพธ์ที่คาดหวังจากผู้เรียน

3. การสำรวจความพึงพอใจของผู้ใช้บัณฑิต: มีการประเมินความพึงพอใจจากผู้ที่ใช้บัณฑิตที่จบการศึกษา

4. กลไกและการในการกำกับและประกันคุณภาพศึกษา: กำหนดวิธีการควบคุมและรับรองคุณภาพการศึกษา

5. การตรวจสอบและติดตามประเมินผลโดยคณะผู้ประเมินอิสระ: มีการประเมินผลจากคณะกรรมการที่เป็นอิสระ

6. การดำเนินการในส่วนที่เกี่ยวข้องเมื่อหมดระยะเวลา: วางแผนการดำเนินการหลังจากสิ้นสุดช่วงเวลาที่กำหนดไว้

กฎกระทรวงมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษา พ.ศ. 2565

"ผลลัพธ์การเรียนรู้" หมายถึง ผลที่เกิดขึ้นกับผู้เรียนผ่านกระบวนการเรียนรู้ที่ได้จากการศึกษา ฝึกอบรม หรือประสบการณ์ที่เกิดขึ้นจากการฝึกปฏิบัติ หรือการเรียนรู้จริงในที่ทำงานในระหว่างการศึกษา

ผลลัพธ์การเรียนรู้ของผู้สำเร็จการศึกษาทุกระดับตามมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาต้องมีอย่างน้อย "4 ด้าน" ดังต่อไปนี้:

1. ด้านความรู้: ความเข้าใจในเนื้อหาและหลักการทางวิชาการ
2. ด้านทักษะ: ความสามารถในการนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ในการปฏิบัติ
3. ด้านจริยธรรม: คุณธรรม จริยธรรม และการมีส่วนร่วมในสังคม
4. ด้านลักษณะบุคคล: คุณสมบัติส่วนบุคคลที่จำเป็น เช่น การทำงานร่วมกับผู้อื่น หรือการปรับตัว

ในการจัดการศึกษาในรูปแบบ Sandbox ที่ประสบความสำเร็จ มีหลักการที่สำคัญดังนี้:

• วิธีการสอน: มีการสอนแบบ integration-block-module (การบูรณาการในรูปแบบโมดูล) และการสอนแบบ active learning (การเรียนรู้เชิงรุก) ต่างๆ
• อาจารย์ผู้สอน: เป็นอาจารย์ผู้รับผิดชอบหลักสูตร หรือเป็นผู้เชี่ยวชาญ (Expert) ในสาขาวิชา
• ความร่วมมือกับสถานประกอบการ: มีการร่วมมือในรูปแบบต่างๆ เช่น

- อาจารย์ผู้สอนและผู้รับผิดชอบหลักสูตรที่มีความเชี่ยวชาญจากทั้งมหาวิทยาลัยและสถานประกอบการ

- การให้นักศึกษาได้ฝึกปฏิบัติในสถานประกอบการจริง

• วิชาพื้นฐาน: จัดให้มีวิชาพื้นฐานเพื่อส่งเสริมความคิดริเริ่มสร้างสรรค์
• Soft skills: มีการสอนทักษะทางอารมณ์และสังคม หรือทักษะด้านอื่นๆ ที่ไม่ใช่ทักษะทางวิชาการโดยตรง

แนวทางการจจัดทำหลักสูตร Sandbox

• แนวคิดและเป้าหมายของ Higher Education sandbox

วัตถุประสงค์: Sandbox ไม่ใช่การทำลายเกณฑ์ที่มาตรฐาน แต่เป็น “พื้นทดลอง” ที่เปิดให้มหาวิทยาลัยผลิตบัณฑิตตามโจทย์ใหม่ๆ ของประเทศ

เป้าหมาย: การพัฒนากำลังคนสมรรถนะสูงที่ตรงกับความต้องการของผู้ช้บัณฑิต (เช่น ภาคอุตสาหกรรม เทคโนโลยีใหม่ หรือพื้นที่เฉพาะทาง) และนวัตกรรมการจัดการศึกษา

• การเตรียมความพร้อมก่อนจัดทำข้อเสนอ

วิเคราะห์ความต้องการแรงงานจริง: ต้องเริ่มจากการรับฟังภาคผู้ใช้ (employers / industry) ว่าต้องการสมรรถนะอะไร

 แปลงความต้องการเป็นกรอบแนวคิด (Conceptual Framework) : นำผลการวิเคราะห์ไปวางโครงสร้างของหลักสูตร Sandbox เช่น วิธีการเรียน การฝึกปฏิบัติและการใช้เครือข่ายมหาวิทยาลัย-ภาคอุตสาหกรรม

• การจัดทำข้อเสนอ

ควรชี้ให้เห็นปัจจัยสำคัญที่คณะทำงานใช้พิจารณา: ข้อเสนอที่ผ่านมีความชัดเจนเรื่องความต้องการของตลาดแรงงาน การสนับสนุนจากเครือข่ายและความพร้อมชองมหาวิทยาลัย

ข้อยกเว้นเกณฑ์มาตรฐาน : หลายข้อเสนอขอยกเว้นเรื่องโครงสร้างหลักสูตร (หน่วยกิต วิธีจัดการรายวิชา) แต่ยังต้องคงมาตรฐานสำคัญ เช่น คุณภาพอาจารย์ การประเมินผลการเรียนรู้

* ข้อควรระวัง : ต้องชี้แจงให้ชัดเจนว่าที่ยกเว้นไม่กระทบต่อคุณภาพบัณฑิต

แหล่งข้อมูลที่มหาวิทยาลัย/คณะใช้ได้จริง เพื่อทำ SANDBOX Proposal หรือการออกแบบหลักสูตรใหม่"

โดยแบ่งแหล่งข้อมูลออกเป็น 5 ประเภทหลัก ๆ ดังนี้

1. ข้อมูลเชิงนโยบายและแผนประเทศ

• ข้อมูลอุตสาหกรรม 12 S-Curve และอุตสาหกรรมเป้าหมายตามยุทธศาสตร์ชาติ
• ข้อมูลเกี่ยวกับ Thailand 4.0 และ BCG Economy
• ข้อมูลจาก สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) และหน่วยงานอื่นๆ
• แผนแม่บทด้านกำลังคนของประเทศ

2. ข้อมูลตลาดแรงงาน (Labour Market Data)

• สถิติการทำงานและผู้ว่างงานตามสาขาอาชีพ
• ข้อมูลจาก กระทรวงแรงงาน เกี่ยวกับตำแหน่งงาน ทักษะที่ต้องการ และช่องว่างระหว่างทักษะ
• ข้อมูลจากองค์กรระดับโลก เช่น World Bank, ILO, OECD เรื่องทักษะที่ขาดแคลนและแนวโน้มในอนาคต

3. ข้อมูลจากภาคอุตสาหกรรม/สมาคมวิชาชีพ

• ข้อมูลจาก สภาอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย (ส.อ.ท.) และ หอการค้าไทย
• ข้อมูลจาก สมาคมวิชาชีพ เช่น สมาคมซอฟต์แวร์ สมาคมอีคอมเมิร์ซ และสมาคมดิจิทัลคอนเทนต์
• MOU ความร่วมมือกับมหาวิทยาลัยหรือคณะต่างๆ

4. การสำรวจโดยตรง (Primary Data)

• Survey/Questionnaire: การสำรวจความต้องการจากองค์กรหรือบริษัทในพื้นที่
• Focus Group/Stakeholder Meeting: การประชุมกลุ่มย่อยกับผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง
• Tracer Study: การติดตามผลการทำงานของศิษย์เก่า

5. ข้อมูลจากแนวโน้มระดับโลก (Global Trends)

• รายงาน Future of Jobs Report จาก World Economic Forum (WEF) ซึ่งจะช่วยคาดการณ์แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงของงานในอีก 5-10 ปีข้างหน้า
• ข้อมูลจากองค์กรระดับโลก เช่น UNESCO, ASEAN, ADB ที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาทักษะ

ประเด็นผลลัพธ์การเรียนรู้ (Learning Outcomes: LO) ของหลักสูตร SANDBOX แตกต่างจากหลักสูตรปกติ

1. การเน้น "สมรรถนะเชิงคุณภาพ" มากกว่า "ตัวชี้วัดเชิงปริมาณ"

• หลักสูตรปกติ: มักกำหนดผลลัพธ์เป็นตัวชี้วัดเชิงปริมาณ เช่น ความรู้ตามหมวดวิชา, ทักษะ, จริยธรรม และอื่นๆ โดยวัดผลจากการสอบหรือรายงาน
• หลักสูตร Sandbox: เน้นการกำหนด LO แบบ สมรรถนะ (Competency-based) ซึ่งสอดคล้องกับอุตสาหกรรมโดยตรง เช่น การระบุสมรรถนะของ Cybersecurity Analyst, AI Engineer, Entrepreneur ที่เชื่อมโยงกับมาตรฐานวิชาชีพสากล (เช่น ICAO, IATA, EASA เป็นต้น)

2. การใช้แนวคิด "Learning Pathway"

• หลักสูตร Sandbox: มีการออกแบบ เส้นทางการเรียนรู้ (Learning Pathway) ที่ชัดเจนและเปิดโอกาสให้นักศึกษากำหนดเป้าหมายของตนเองได้
• LO: ไม่ได้กำหนดตายตัวเป็นรายวิชา แต่เป็นการใช้โมดูลหรือโครงการ เพื่อให้นักเรียนเลือกเส้นทางที่เหมาะสมกับตนเองได้

3. การประเมินผลตาม LO แบบยืดหยุ่น

• หลักสูตร Sandbox: ใช้การวัดผลแบบ Formative Assessment (การประเมินย่อยพร้อม Feedback) ควบคู่ไปกับ Summative Assessment (การประเมินสรุปรวม)
• จุดประสงค์: เพื่อให้นักเรียนพัฒนาการเรียนรู้และปรับปรุงได้ทันที ซึ่งแตกต่างจากหลักสูตรปกติที่เน้นการสอบแบบปลายภาคเป็นหลัก
•  

กรณีศึกษาการจัดการศึกษาที่แตกต่างจากมาตรฐานการอุดมศึกษา (Higher Education Sandbox) ที่ประสบความสำเร็จ

          2 หลักสูตรต้นแบบ จุฬาฯ - ม.หอการค้าไทย ผลิตกำลังคนตอบโจทย์อนาคต

ข้อค้นพบจากหลักสูตร Sandbox ของ ม.หอการค้า

1. ไม่สามารถปรับปรุงหลักสูตรได้อย่างว่องไว
2. เกณฑ์คุณวุฒิและผลงานวิชาการของอาจารย์ผู้รับผิดชอบหลักสูตร/อาจารย์ประจำ/อาจารย์ผู้สอน ไม่สามารถให้ผู้เชี่ยวชาญที่ปฏิบัติและมีประสบการณ์จริงในภาคธุรกิจและภาควิชาชีพที่ทันสมัยจากบริษัทชั้นนำที่ได้รับการยอมรับในระดับโลกมาสอนได้
3. ไม่สามารถเทียบโอนเครดิตจากประกาศนียบัตรต่าง ๆ จาก EdTech ที่น่าเชื่อถือและมีชื่อเสียงระดับโลก เช่น Coursera, Emertus, Harbour, Space เป็นต้น
4. รูปแบบของการค้นคว้าอิสระไม่มีความยืดหยุ่น

จุดเด่นของโมเดลการจัดการศึกษารูปแบบใหม่

1. เป็นหลักสูตรที่มีความยืดหยุ่นสูง สามารถให้ความรู้ (เนื้อหาในวิชา) ที่ปัจจุบันขณะที่สุดจากผู้ที่อยู่ในบริบทจริให้แก่นักศึกษาได้ และนักศึกษาจพต้องนำความรู้ที่ได้รับไปปฏิบัติจริง เพื่อให้เกิดความเข้าใจและเห็นประโยชน์ทันทีในระหว่างที่เรียน
2. ออกแบบหลักสูตรและสอนโดยผู้นำภาคธุรกิจและอุตสาหกรรมต่าง ๆ ในระดับโลก มุ่งผลิตยัณฑิตที่ตอบสนองต่อโลกอนาคตที่กำลังเปลี่ยนแปลงอย่างรวกเร็ว โดยเฉพาะด้านเทคโนโลยีและทักษะแห่งอนาคต

ความต้องการของผู้ประกอบการภาคธุรกิจและอุตสาหกรรม

1. ประกอบด้วย Skill set สำคัญที่แต่ละสาขาวิชาและภาคธุรกิจต้องการ
2. รายวิชาในแต่ละ Skill set ของแต่ละสาขาวิชานั้น สามารถยืดหยุ่นเปลี่ยนแปลงไปได้ตามยุคสมัยตามความเหมาะสมและที่ภาคธุรกิจขาดแคลน โดยจะมีการทบทวน (revisit) หมวดหมู่ทักษะ และทักษะย่อย ประกอบด้วย Hard skills และ Soft skills ซึ่งเป็นที่ต้องการจากภรคธุรกิจเป็นประจำทุกปี รวมถึงการรับฟังความคิดเห็นของผู้เรียน (student feedback) ความคิดเห็นของผู้สอน (teacher feedback)

ข้อค้นพบจากหลักสูตร Sandbox ของ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

กระบวนการเรียนการสอนหลักสูตร Sandbox ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

1. การเรียนการสอนรายวิชา ประกอบด้วย รายวิชาบังคับ รายวิชาเลือก โครงงาน การฝึกงาน/สหกิจ ในปีที่ 1
2. กิจกรรมเสริมจากบริษัท เช่น Inspiration Soft skill Technical skill Practical application
3. กิจกรรมเสริมตามความสนใจ เช่น ชมรม การวิจัย การประกวดแข่งขัน กิจกรรม โครงการจิตอาสา Incubator

---